Blog | Kancelaria Radcy Prawnego Arleta Dub-Brych - Rozliczenie nakładów poczynionych na majątek osobisty małżonka

Małżeńskie ustroje majątkowe

Zawarcie małżeństwa jest w życiu każdego człowieka niesłychanie istotnym zdarzeniem, które odbija piętno na wielu jego płaszczyznach – zarówno emocjonalnych, rodzinnych, jak i tych bardziej przyziemnych, w szczególności finansowych. W trakcie jego trwania pomiędzy małżonkami z założenia powstaje ustrój wspólności majątkowej, który zabezpiecza ich sytuację materialną na przyszłość np. w taki sposób, że w razie śmierci jednego małżonka, drugi ma zagwarantowany stosowny udział w spadku po nim. Małżonkowie mogą oczywiście zmienić ustrój majątkowy np. poprzez rozszerzenie wspólności na dotychczas nieobjęte nią składniki majątkowe, takie jak przedmioty otrzymane w wyniku dziedziczenia lub darowizny, jak również ograniczyć ją. Mogą także zdecydować się na jeszcze bardziej radykalne rozwiązanie i ustanowić rozdzielność majątkową, w której w ogóle nie można mówić o istnieniu czegoś takiego jak „majątek wspólny”. Każdy z małżonków zachowuje wówczas zgromadzone przez siebie (zarówno przed, jak i po zawarciu małżeństwa) przedmioty majątkowe, a co więcej nie odpowiada za zobowiązania swojego życiowego partnera. Dla małżonków, którzy chcieliby zabezpieczyć swoje interesy w razie rozwodu, a których sytuacja wygląda w ten sposób, że jeden z nich jest wyłącznym żywicielem rodziny i posiada względnie lepszą sytuację majątkową od drugiego przewidziana została instytucja rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Po ustaniu rozdzielności małżonek pozostający w lepszej pozycji finansowej będzie zobowiązany przekazać na rzecz drugiego wynikłą w stanie wzajemnych dorobków różnicę np. poprzez zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej.

Należy jednak wskazać, że w większości przypadków małżonkowie decydują się na pozostanie w klasycznym ustroju majątkowym, co stanowi logiczną konsekwencję ich wspólnego pożycia, a co za tym idzie wzajemnego zaufania i zgodności co do współdziałania w ważnych kwestiach finansowych. W takim przypadku mamy do czynienia z trzema masami majątkowymi:

majątek wspólny – w jego skład wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej przez oboje lub jednego z małżonków, w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej, czy też dochody z majątku wspólnego oraz z majątku osobistego każdego z małżonków, jak również środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
majątek osobisty każdego z małżonków – w tym miejscu należy wyszczególnić m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, otrzymane w wyniku dziedziczenia, zapisu lub darowizny, czy też przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

Ustanie wspólności majątkowej a wzajemne rozliczenia małżonków

Jak zatem sytuacja majątkowa każdego z małżonków kształtuje się w przypadku, gdy

dojdzie do ustania wspólności np. po zakończeniu postępowania rozwodowego? W jaki sposób odzyskać przedmioty majątkowe lub środki pieniężne, które strony poświęciły na realizację określonych celów? Z pomocą przychodzi tutaj instytucja prawa rodzinnego, jaką jest podział majątku wspólnego. Może zostać przeprowadzony przed notariuszem w sytuacji, gdy strony porozumiały się i są zgodne co do wszelkich związanych z nim kwestii lub przed sądem – w przypadkach bardziej spornych, gdzie znacznie ograniczona jest możliwość znalezienia wspólnego podłoża. Warto wskazać, że żądanie podziału majątku nie jest ograniczone żadnym odgórnie narzuconym terminem, a także nie ulega przedawnieniu według reguł przedstawionych w kodeksie cywilnym.

W trakcie postępowania sąd będzie badał również wzajemne roszczenia stron dotyczące w szczególności rozliczenia nakładów poczynionych z majątku wspólnego małżonków na ich majątki osobiste, jak również z majątków osobistych na majątek wspólny. Warto zatem spojrzeć na art. 45 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który statuuje powyższą regułę: „Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności”. Należy zastanowić się jaka warstwa pojęciowa kryje się pod sformułowaniami „wydatki” oraz „nakłady”:

jako „wydatki” scharakteryzować należy wszelkie koszty ponoszone przez małżonków w związku z nabyciem nowych przedmiotów majątkowych np. samochodu,
jako „nakłady” należy interpretować koszty przeznaczone na daną rzecz, a wynikające z konieczności utrzymania jej w odpowiednim stanie lub ulepszenia.

Jakie wydatki nie będą podlegały rozliczeniu w sprawie o podział majątku?

Zgodnie z dyspozycją przytoczonego już powyżej art. 45 krio ustawodawca przewidział dwa rodzaje wyłączeń możliwości dochodzenia rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów:

przedmioty przynoszące dochód – wydatki i nakłady znajdują bowiem pokrycie w dochodach, które przynosi ten majątek, a dochody te wchodzą do majątku wspólnego małżonków;
zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny – za wyjątkiem nakładów, które zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności, jeżeli odnoszą się do konkretnych przedmiotów majątkowych, a pomiędzy nakładami lub wydatkami a wzrostem wartości istnieje wyraźny związek przyczynowy.

Konieczne jest podkreślenie, że podział majątku następuje przy uwzględnieniu jego wartości z dnia dokonywania podziału, ale według stanu z chwili ustania wspólności majątkowej.

Rozliczenie nakładów z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego małżonka

Należy wskazać, że po ustaniu wspólności majątkowej rozliczenie nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego małżonka (np. za sumę pieniężną otrzymaną w spadku po zmarłej rodzinie) na majątek osobisty drugiego małżonka (np. na dom lub mieszkanie, które stanowi własność wyłącznie tego małżonka) możliwe jest jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie IV CKN 1108/00) „nakłady z majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego podlegają rozliczeniu z majątku wspólnego tylko wówczas, gdy na przedmiot majątkowy stanowiący majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku odrębnego małżonków”. Roszczenia tego rodzaju dochodzone są na łamach odrębnego procesu cywilnego.

Słowem zakończenia należy podkreślić, iż specyfika postępowań o podział majątku pomiędzy małżonkami powoduje, że każdorazowo sąd będzie miał do czynienia z innym stanem faktycznym, różnego rodzaju przedmiotami majątkowymi o rozmaitych wartościach, a także odmiennie ukształtowanymi stanowiskami stron domagającymi się przyznania im określonego składnika. Wobec tego to rolą sądu będzie zapoznanie się z całością okoliczności oraz orzeczenie w taki sposób, aby żaden z małżonków nie miał poczucia, że jego interesy majątkowe zostały potraktowane drugoplanowo.

Kancelaria Radcy Prawnego Arlety Dub-Brych zajęła I miejsce w Konkursie Orły Prawa 2022 o czym możesz przeczytać tutaj